Pius Kiciński, noszący herb Rogala, przyszedł na świat 5 maja 1752 roku w Sławkowie, a zmarł 23 kwietnia 1828 roku w Warszawie. Był postacią niezwykle ważną na ówczesnej scenie politycznej i kulturalnej. Jako hrabia, zyskał uznanie nie tylko jako publicysta, ale również jako poeta, co jest dowodem na jego wszechstronność artystyczną.
Pełnił rolę kasztelana połanieckiego oraz senatora kasztelana Królestwa Polskiego, co podkreśla jego zaangażowanie w sprawy ojczyzny. Kiciński był także członkiem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej, gdzie brał udział w kształtowaniu i wspieraniu idei reform politycznych.
W swojej karierze zawodowej, sprawował funkcję sekretarza Komisji Ekonomicznej Skarbu Jego Królewskiej Mości, a także członka Sądu Kryminalnego Księstwa Mazowieckiego oraz Komisji Porządkowej. Jego działalność zaczęła się na początku lat 70. XVIII wieku, kiedy to był sekretarzem od 1776 roku, a następnie pierwszym sekretarzem w 1784 roku.
W latach 1786–1795 pełnił funkcję dyrektora, co świadczy o jego rosnącej pozycji w administracji. Pius Kiciński pozostaje pamiętany jako jeden z kluczowych współpracowników gabinetu Stanisława Augusta Poniatowskiego, wpływając na losy Polski w krytycznym okresie jej historii.
Życiorys
Pius Kiciński był synem Michała i Anny z Rychłowskich. Swoją edukację rozpoczął pod okiem jezuitów, a następnie kontynuował ją w Kolegium Nowodworskim w Krakowie. W 1776 roku rozpoczął pracę w gabinecie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a od 1783 roku objął stanowisko jego pierwszego sekretarza. W 1786 roku został mianowany szefem gabinetu, nazywanym wtedy dyrektorem. Tego samego roku odznaczony został Orderem Świętego Stanisława.
W dniu 3 maja 1781 roku został zaprzysiężony na sekretarza Komisji Ekonomicznej Skarbu JKMci, a trzy lata później, 11 marca 1784 roku, otrzymał nominację na komisarza tejże komisji, pełniąc tę funkcję do połowy roku 1789. W 1782 roku był również sekretarzem sejmowym, a w latach 1784 oraz 1786 uczestniczył w sejmikach jako poseł czerski i liwski. W 1788 roku wszedł w skład deputacji, która miała na celu opracowanie prawa o sejmikach.
Kiciński należał do grona najaktywniejszych posłów podczas Sejmu Czteroletniego, przyczyniając się do przygotowania oraz wprowadzenia w życie Konstytucji 3 maja. Dnia 2 maja 1791 roku podpisał asekurację, w której zobowiązał się do wspierania reformy Ustawy Rządowej. Był członkiem Klubu Przyjaciół Konstytucji. W 1792 roku został kasztelanem połanieckim, jednak po zawiązaniu spisku w Targowicy postanowił zrezygnować z tej nominacji i osiedlił się w Galicji.
W 1793 roku powrócił do swoich obowiązków w gabinecie Stanisława Augusta. W czasie insurekcji kościuszkowskiej, która miała miejsce od 17 maja 1794 roku, pełnił rolę sędziego Sądu Kryminalnego Księstwa Mazowieckiego. Już cztery dni później, 21 maja, zaangażował się w pracę w Deputacji do Rachunków Komisji Edukacji oraz w Komisji Porządkowej, gdzie swoje działania zainicjował 23 czerwca.
Po III rozbiorze Polski Kiciński osiedlił się w Galicji, a 23 czerwca 1806 roku otrzymał tytuł hrabiego od władz austriackich. W 1817 roku został senatorem kasztelanem Królestwa Polskiego, a w latach 1819–1827 piastował urząd w Sądzie Najwyższej Instancji. Na sejmie w 1825 roku był członkiem komisji spraw zagranicznych.
W 1782 roku poślubił Franciszkę Cieciszowską, z którą miał syna, Brunona Kicińskiego. Był także wujem Joachima Lelewela. Zmarł 23 kwietnia 1828 roku w Warszawie.
Twórczość
Ważniejsze mowy i poezje
Pius Kiciński pozostawił po sobie szereg istotnych dzieł retorycznych i poetyckich, które wpisują się w kontekst jego twórczości. Jego mowa zatytułowana Sermo veras et notas laudes B. Joanni Cantii continens, wygłoszona w dniu 20 października 1765 roku, została poświęcona świętemu Janowi Kantemu. Była ona elementem uroczystości retorycznej, która zebrała wielu wielmożnych gości.
Kolejnym ważnym dokumentem jest Diariusz Sejmu Walnego Ordynaryjnego Warszawskiego, który odbył się w 1782 roku. Kiciński uczestniczył również w relacji z 21 października 1784 roku, która była przedstawiona w Izbie Senatorkiej. Niestety, brak jest informacji na temat miejsca wydania tej pracy.
Podczas sesji sejmowej w dniu 26 stycznia 1786 roku Kiciński wygłosił kolejny głos, a jego mowy z lat 1788-1792 zostały opublikowane w osobnych tomach w Warszawie w 1792 roku. Wśród nich wyróżniają się mowy z 26 stycznia i 5 czerwca 1789 oraz wielu innych dat. Ciekawym zbiorem są również jego poezje, które ukazały się w wydaniu zbiorowym pod tytułem Poezje… częścią przekładane, częścią oryginalne, opublikowanym w dwunastu tomach w 1840 roku.
Nie można zapominać, że Kiciński publikował także własne artykuły w Dzienniku Handlowym w roku 1787.
Listy i materiały
Autor współpracował z różnymi osobistościami tamtego okresu, co znajduje odzwierciedlenie w jego korespondencji ze Stanisławem Augustem. Wiele z tych rękopisów można znaleźć w Archiwum Głównym Akt Dawnych, a także w Bibliotece Czartoryskich. Warto zwrócić uwagę na listy do A. Debolego, powszechnie znane w dokumencie archiwalnym w sygnaturze 266.
Inne ważne relacje to listy do M. J. Mniszcha oraz sekretarzy gabinetowych, które były również przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Dzięki K. Puławskiemu część z tych korespondencji została opublikowana, co umożliwia współczesnym badaczom dostęp do informacji na temat relacji z lat 1783-1793.
W spisie jego listów znajdują się również te z lat 1818-1819, które są przechowywane w Ossolineum, jak również inne ważne dokumenty, takie jak memoriał do Stanisława Augusta z roku 1786 dotyczący budżetu dworu. Dodatkowo, w Bibliotece Narodowej zachowały się papiery po Piusie Kicińskim, co pozwala na wnikliwsze badania nad jego życiem i twórczością.
Przypisy
- Sławomir Górzyński: Arystokracja polska w Galicji: studium heraldyczno-genealogiczne. Warszawa: DiG, 2009 r., s. 187-188.
- Zbigniew Dunin-Wilczyński: Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 r., s. 193.
- Maria Rymszyna, Gabinet Stanisława Augusta Poniatowskiego, Warszawa 1962 r., s. 184.
- Adam Skałkowski, Towarzystwo przyjaciół konstytucji 3 maja, Kórnik, 1930 r., s. 71.
- Jerzy Michalski, Pius Kiciński, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XII, 1966-1967 r., s. 383-385.
- Kocój 1988 r., s. 250.
- Bronisław Dembiński, W przededniu 3-maja 1791 roku, w: Tygodnik Ilustrowany, nr 1, 13.01.1906 r., s. 10.
- Akty powstania Kościuszki, t. III, Wrocław-Kraków 1955 r., s. 322.
- Kuryer Litewski, nr 130, 29.10.1820 r.
Oceń: Pius Kiciński